Een dierentuinboek over mensen
Het zal geen mens ontgaan zijn dat onze Amsterdamse dierentuin 175 jaar bestaat. En ook het gedenkboek ‘Ik hou van Artis’ heeft al de nodige publiciteit gekregen. Terecht, want het is een prachtige uitgave al moet u niet denken dat ze voornamelijk over dieren gaat.
De keuze voor een ‘mensenboek’ is buitengewoon geslaagd, want die beestjes blijven nog wel even doch Artis heeft een unieke geschiedenis. In een sterke kaft krijgen we bijna 190 ingenaaide bladzijden geschiedenis, dit op goed (bijna A4-)papier en met een duidelijke, rustige opmaak. Al die informatie is voor ongeveer de helft in de vorm van bijzondere foto’s, schilderijen en prenten (20.000 van laatstgenoemde te zien op www.geheugenvannederland.nl).
De auteurs behandelen 22 categorieën Artis-betrokkenen in evenzovele hoofdstukken, verdeeld over drie hokken: Natura, betreffende rechtstreekse bemoeienis met de dieren; Artis, met kunstzinnige en ambachtelijke activiteiten ter zake; en Magistra, aangaande educatieve en publicitaire kanten. Dit geïnspireerd door de bekende lijfspreuk ‘Artis natura magistra’: De natuur is de leermeester van de kunst. Een wat vergezochte indeling die bovendien wat rammelt, dus waarschijnlijk bedacht door een commissie, maar u hebt er bij het lezen geen last van.
Na deze zeer beperkte kritiek kan ik u nu verder voeren, ik bedoel voeden met wetenswaardigheden, want ook daar staat het boek stijf van. Bijvoorbeeld dat Artis eigenlijk is begonnen als verzamelvoorziening voor verzamelaars, de eerste hoofdstukcategorie. De rijke particulieren Westerman, Werleman en Wijsmuller waren de pioniers; en de gemeente werkte aanvankelijk tegen, evenals de lastige olifant Jack. Lastige dieren werden door nauwelijks opgeleide verzorgers bedwongen, soms met behulp van een brandslang, en nee dat is geen reptiel. Tegenwoordig hebben veel dieren geleerd om een pootje te geven, maar dat is voor eventuele bloedafname en bijbehorende beloning. Waarbij de dierenarts de boeman mag zijn en de verzorger de trooster die daarmee nuttig krediet opbouwt, heel uitgekookt.
Artis is een dierentuin, maar bomen – waaronder de oudste in Amsterdam – en planten hebben er een zeer belangrijke plaats, zoals beschreven. Evenals natuurlijk de bezoekers, waaronder de geportretteerde ‘bankzitters’Karel, Piet en Toon, die door hun 25 jaar dagelijkse aanwezigheid wel mogen gelden als aparte primatensoort. Misschien gaat dat ook wel op voor acteur Aart Staartjes, na zijn eerste, aanschouwelijke sekslessen door Artis-bewoners waarover hij vertelt…
De lijst van Artis-gebouwen op blz.78 vormt een historisch gegeven op zichzelf, een eigen boek waard. Op gevaar af dat u haar nu gaan platlopen geef ik even door, dat de bibliotheek nog steeds niet druk bezocht wordt. En ook wordt er in Artis weer gemusiceerd, en litteratuur vindt u op diverse Artis-gevels maar vooral in vele boeken waarvoor de dierentuin inspiratie heeft gegeven.
Tot slot noem ik het misschien meest glorieuze hoofdstuk, over de bezettingstijd, toen niet alleen de dieren het overleefden maar verder zo’n driehonderd onderduikers in Artis aan de vijand konden ontsnappen, indrukwekkend.
Dit is een boek om te hebben en om te geven.
Ik hou van Artis; het park, de dieren, de mensen. Door Nienke Denekamp en Jan Paul Schutten. Uitgeverij Rubinstein, ISBN 9789047613329, €19,95
© 2024 Toon van der AA
