Vandaag put ik weer eens vrolijk uit mijn potje grote woorden, luisteraars, en ga ik het hebben over het begrip ‘vervreemding’. Blijft u nog even zitten alstublieft.

Die term ‘vervreemding’ is vooral door de sociaal denker Karl Marx bekend geworden. Het komt er ongeveer op neer, dat de producten van ons doen en laten, die vroeger bijna allemaal herkénbaar waren als onze producten, dat die hun herkenbaarheid grotendeels hebben verloren.

In de oertijd aten we wat we zélf hadden gevonden, verbouwd of gejaagd. Later gingen de mensen taken verdelen en konden sommigen zich toeleggen op pottenbakken, schepen bouwen, stoommachines bedienen, enz. Deze specialisten kregen in ruil voor hun werk eten, kleren e.d. Tegenwoordig komt bijna niets meer van wat we eten, waarmee we ons kleden, waarin we rijden, niets komt meer rechtstreeks uit ons eigen boerderijtje of ons eigen werkplaatsje maar we hebben er wel allemaal een bijdrage aan geleverd. Het zijn min of meer vreemde producten voor ons geworden. We zijn van die producten ‘vervreemd’ geraakt.

Onze moderne maatschappij zit vol van vervreemdingsverschijnselen, en vele denkers, waaronder psychologen, maken zich daar wel zorgen over. De specialisatie in beroepen is zó sterk dat elke scheet in teamverband moet worden geproduceerd, en niemand meer het volledige overzicht heeft én noemenswaardige detailkennis. Kleine bedrijfjes zijn verdrongen door landelijke of multinationale grootondernemingen, waarmee weinigen zich meer vereenzelvigen als was het een soort grote familie. Grootschalige productieprocessen worden dan weer gefragmenteerd door het uitbesteden van onderdelenfabricage, van onderhoud, catering enz. Zo wordt het productieproces overheerst door grote werkeenheden die elkaar overlappen, en wie weet daar nou nog wegwijs in? We zijn vreemden geworden in onze eigen wereld, en alles wat we maken is ‘vreemde waar’.

Is dat psychisch nog wel gezond voor ons?

De gezondheidszorg heeft ook met het verschijnsel te maken. In grootschalige ziekenhuizen, revalidatiecentra en wat dies meer zij kan men steeds meer ziektes en handicaps verhelpen maar op een manier waar we als klant steeds minder van snappen. Specialisten wisselen elkaar af in een efficiënte ploegendienst, en langzamerhand beginnen zelfs robots aan ons te klooien. Verplegend personeel is soms niet meer in vaste dienst en schoonmakers en huishoudelijke hulpen zijn al helemaal geen bekende gezichten meer.

Het besef begint te groeien, dat deze vervreemding onze gezondheid ondermijnt.Vandaar pogingen om weer wat kleinschaligheid en menselijk contact terug te brengen door individuele revalidatie, comfortabele herstelruimtes, overblijfgelegenheid voor familieleden. Het kost even een investering, maar levert zijn geld op door sneller herstel van de patiënt.

Eigenlijk gaat het om het terugbrengen van de ‘menselijke maat’.  Dat is een samenvatting van al het bovenstaande, maar ik hoop dat ik dat begrip toch een beetje voor u heb uitgediept. Dat was dan wel even denkwerk van ons dat onze eigen onmiddellijke ervaringen te boven gaat, en dat is ook wel weer een vorm van vervreemding, maar de enige manier om een beetje wijzer te worden.

In mijn geboortedorp was er een eenzame figuur die probeerde om helemaal zelfvoorzienend te leven. Omdat hij woonde in een hutje op de hei en in zijn geringe spraakzaamheid vooral dingen zei die klonken als “h’t”, noemden wij hem Hein Hut. Hein kwam nooit in een café, maar schijnt op zeker moment een huwelijksadvertentie te hebben gezet. Dat uit handen geven werd in die tijd als ongelooflijk excentriek en vervreemdend beschouwd. Het heeft hem ook niets opgeleverd, geloof ik.

Muziek:

Spaanse Dans van Tsjaikofskie, SPOOR 13 van het CD’tje; duurt 2’20”, maar ook dit mag je van mij voortijdig wegdraaien hoor.

Aanbevolen afkondigingstekst:

“Ook muziek kan vervreemdend zijn, bijvoorbeeld als een componist beweert dat iets dit of dat moet betekenen en u denkt: dat is wel erg vergezocht makker. Wat we zonet hoorden had dat vast niet; het was de Spaanse Dans uit het ballet Het Zwanenmeer van de bekende Rus Pjòtr Iéljietsj Tsjaikòfskie [ uitspraak: Pjòtr Iéljietsj Tsjaikòfskie ; desnoods voornamen laten vallen, of: Péter Tsjaikòfskie ].”

© 2024 Toon van der AA